De kristalontvanger

#51 – 22 september 2023
Tijdens een recente voordracht over halfgeleiders door Hans Wallinga, emeritus-hoogleraar aan de Universiteit Twente, opende zich onverhoeds een luikje in mijn herinnering, waarvan ik de inhoud glad vergeten was.
Transistors waren begin jaren ’60 synoniem voor draagbare radio’s! Da’s waar, ik wou ook een transistor. Zo’n klein plastic doosje in vooral fletse pastelkleuren, waar muziek uitkwam. Opgeteld moet ik heel wat uurtjes met m’n neus tegen de etalageruit van elke techniekwinkel in Nijmegen hebben gestaan. Voor nog geen 20 piek had je er al een, alleen dat geld had ik niet. Dat werd dus niet wat.
Totdat mijn vriendjes mij vertelden over Radio Blan. Voor f 0,15 kocht je dat blad en daarin stonden bouwtekeningen voor allerlei elektronica. En ook voor een “jampot-radio”. Met wat handigheid bouwde je zelf je radio, voor nog geen zeven gulden.
Een ongekend wonder, je had er niet eens een batterij voor nodig en het werkte echt.

Lang thuis gezeurd en zowaar mocht ik met een mij volstrekt ondoorgrondelijk bestellijstje elektra-spullen naar de techniekwinkel in de Van Welderenstraat. Weerstanden, condensators, een meter of tien ‘schelledraad’, een kristal oortelefoontje, nog wat klein spul aan schroefjes e.d., een wc-papier-karton en uiteraard een jampot. Mijn omgeving was totaal in ongeloof dat daar ooit iets mee uit de ether kon worden opgevangen. Dat maakte het project natuurlijk nog uitdagender.
Ik sloeg aan het knutselen en de bouwtekening leidde mij zonder al te veel problemen naar een jampot waarin een indrukwekkende hoop high tech zichtbaar was. Nu dat oortelefoontje in. Deed ie het? Ja echt, ik hoorde wat! Weliswaar heel zachtjes en vooral allerlei geluiden door elkaar. Een rommeltje was het eigenlijk wat ik hoorde en een duidelijke zender was niet te selecteren. Kennelijk was er toch iets fout gegaan. Opnieuw beginnen was geen optie, daarvoor had ik als aankomend soldeerder te veel schade aangericht. Een nieuwe set aanschaffen was om meerdere redenen al helemaal niet aan de orde.

Ter verbetering van die gebrekkige ontvangst richtte ik mijn aandacht op de twee externe bronnen, die aan de jampot verbonden waren; dat waren de aarding en een antenne. Die aarding was ik zelf, dat kon weinig beter dacht ik, de oplossing moest dus gevonden worden in een sterker antennesignaal. Na wat experimenteren wist ik een antenne te fabriceren van een drie meter lange bamboe vishengel, omwikkeld met schelledraad. Om aan het draagbare karakter van de ontvanger geen afbreuk te doen bond ik de vishengel op mij rug en ging ik zo de straat op. Naar de Wedren, een nabijgelegen zandvlakte, waar de radiogolven ongestoord aanwezig zouden zijn. Het goed doordachte en fraai uitgevoerde plan bracht weinig verbetering. Eigenlijk helemaal niet. De hengel kon dus worden afgelegd, dat was ook niet onplezierig. Dan maar weer het kleine draadje aan de ontvanger bevestigd, wel zo handzaam voor een draagbare radio.

Uiteraard moest ik mijn werkstuk ook tonen aan mijn sponsors. Lof was mijn deel. Ja, ze hadden echt wat gehoord. Niet duidelijk en heel onregelmatig, maar ik had de ether met mijn jampot toch maar mooi ontsloten. Ik was voorbestemd voor HBS-B en verder.
Maar diep in mijn hart vond ik het project mislukt. De jampot weggooien zou voor mijn omgeving niet zijn uit te leggen, waardoor het ding voor mij stilletjes de voortdurende confrontatie met mijn onvermogen werd.
HBS-B kon ik wel vergeten.