Verontrustend actueel

#50 – 25 augustus 2023

Twee van de drie dikke jongens die ik de afgelopen tijd onder handen had (zie ook nieuwsbericht #49), hadden iets opmerkelijk gemeen: de toepasbaarheid op de huidige tijd. Ook al spelen zij beide in een ver verleden. ‘Willem de Zwijger’ zeshonderd jaar terug en ‘Alkibiades’ – daar wil ik het hier over hebben – meer dan tweeduizend jaar geleden.

Rode draad in het boek van Ilja Leonard Pfeijffer is de zeer onderhoudende verantwoording die de hoofdpersoon/ik-figuur Alkibiades (Pfeijffer spelt zijn naam met een k, die schrijfwijze volg ik hier verder dus ook maar) aflegt van zijn turbulente leven.
In aanmerking nemende dat Alkibiades zo omstreeks 450 voor Christus moet hebben geleefd, is het opmerkelijk hoeveel er over hem nog bekend is. Pfeijffer gaat daar heerlijk mee aan de slag en neemt de lezer mee in een wereld die voor mij veranderde van een koele opsomming van gebeurtenissen rond personen met veelal ingewikkelde en verwarrende namen naar een beschrijving waarvan je bijna deel uit had kunnen maken, zo levendig, zo beeldend.
Alkibiades, is een heel mooie jongen, een soort dandy, opportunist, bijzonder eerzuchtig, verwaand, doelgericht, slim/sluw, veelzijdig, en die opsomming zal nog verre van compleet zijn. Kortom, een buitengewoon talentvol en bijzonder persoon. Alleen daarom is het boek al het lezen ten volle waard.
Maar ik was binnen de kortste keren vooral gegrepen door wat anders. Op heel speelse wijze wordt het staatsbestel van weleer becommentarieerd. Met de woorden van Alkibiades legt Pfeijffer bijna vilein de onvolkomenheden en of gevaren van de verschillende vormen van staatsbestel en in het bijzonder van de democratie bloot. Zonder enig voorbehoud zijn die bespiegelingen te leggen op onze huidige tijd, op ons actuele bestel.

Democratie als speelbal van de wil van het volk, geleid door de grillen van het moment, terug te voeren op het najagen van deelbelangen, gestuurd door politici die primair bij hun volk in het gevlei trachten te komen, waarbij elk historisch besef ontbreekt en vooral niet gekozen wordt ten dienste van het algemene belang. In zo’n staatsbestel vormen zich facties die niet alleen zijn gericht op hun eigen belang maar tegelijkertijd en vooral ook bezig zijn met elkaar te bestoken. En dit: het volk beslist, verwacht en eist van alles (vaak ook de verkeerde dingen) maar kan dat zelf allemaal niet waarmaken of overzien en vervolgens roept het degenen die met de uitvoering belast zijn om de haverklap ter verantwoording.
Socrates citerend: mensen hebben misschien verstand, althans dat mogen we in sommige gevallen hopen, maar de massa zeker niet. De massa kent geen logica en handelt naar de bevliegingen van het ogenblik.
Voor een staatsbestel moet de publieke zaak, het algemeen belang leidend zijn, daarover moeten de discussies gaan en wetten moeten burgers in die context leiden én beschermen. Vertegenwoordigers van het volk moeten die wetten maken en toezien op een goede uitvoering. Ondanks vele verschillende fracties met elk hun eigen deelbelang.
Dit is zo maar een greep uit de vele noties, bespiegelingen van Alkibiades. Knap verpakt als onderdelen van problematieken en uitdagingen van zijn tijd. Honderden bladzijden vol zorgen van toen, maar evengoed toepasbaar op het hier en nu. Nogal eens riepen die beschrijvingen bij mij associaties op met ons politieke bestel. Waarbij verschil in inzicht over hoofd- en bijzaken, het elkaar vliegen afvangen, elkaar bestrijden in plaats van het algemeen belang najagen, het ontbreken van relevante deskundigheid, de enorme versnippering en de gunst van het volk, en vooral het ontbreken van een leidende visie, het landsbestuur uithollen en verlammen.

In die zin is Alkibiades een welkome voorbereiding op alle verkiezingsgedoe waarin we aanstonds verzeild raken. Kiezers en zij die verkozen wensen te worden zouden er tevoren kennis van moeten nemen. Maar daarmee doe ik Pfeijffer ernstig te kort, want bovenal is het een heerlijk boek, rijk in de Griekse oudheid gestoffeerd, knap geconstrueerd en prachtig geschreven!
What do I say more – lezen!