Nepnieuws

#49 – 21 augustus 2023

Gehinderd door wat lichamelijk ongemak zocht ik de afgelopen maanden mijn leesplezier vooral in de wat kloekere boekwerken. Dikke pillen waarmee ik een tijdje van de straat zou zijn en waar ik me hopelijk lekker in kon verliezen. Het onderwerp was daarbij zelfs van minder belang, alhoewel, liefst toch wel over iets waarvan ik vermoedelijk al langer vond dat mijn kennis daarover aanvulling behoefde. Uit de to-read list van nog eens uit te zoeken onderwerpen. Of gewoon omdat het me leuk leek. Als het maar dik was. Zo ontstond tamelijk willekeurig een stapeltje van drie vette 1.000-bladzijden werkstukken, waarbij de ‘Verzamelde liedjes en gedichten’ van Willem Wilmink met ruim 1.400 bladzijden qua omvang de kroon spande. Al las dat zeker in vergelijking met de twee andere wel weer heerlijk vlot weg.

944 Bladzijden ‘De Zwijger, het leven van Willem van Oranje’ van René van Stipriaan, was het eerste aan de beurt. Weliswaar ging van die bijna 1.000 bladzijden ruim een kwart op aan noten – waarvan ik maar af en toe groepsgewijs kennisnam, want ik wilde de voortgang van het verhaal door al dat heen en weer geblader niet al te zeer verstoren – maar 750 bladzijden tekst over één persoon deed toch een behoorlijk onderzoek vermoeden.

Sinds mijn schooltijd stond Willem in mijn geest gegrift als een heroïsche figuur die door drie pistoolschoten van Balthasar Gerards sneaky om het leven was gebracht. Ik heb de kogelgaten in de muur van het trapportaal van het Prinsenhof in Delft tijdens een schoolreisje met eigen ogen kunnen aanschouwen en dat beeld bleek intrigerend genoeg om deze Willem blijvend enige betekenis in mijn bewustzijn te verschaffen. Maar waarom hij nu ‘vader des vaderlands’ was, bleef in de schaduw van de aanslag verborgen.

Het boek van Van Stipriaan voldeed naast de gewenste omvang ook op inhoud ruimschoots aan mijn verwachtingen. Het beeld ontstaat van een voorname edelman die zich een leven lang inzet voor de politieke zaak, een wereld vol gekonkel, machtsspelletjes, opportunisme, rivaliteit en vooral ook godsdiensttwisten. Het zou zo maar nu kunnen zijn.
En gevochten dat er werd! Er leek weinig voor nodig om een leger te formeren en op de vuist te gaan. Veldslagen, belegeringen, bezettingen, die steeds vele slachtoffers kenden, waren aan de orde van de dag. Je kon je afvragen of er uiteindelijk nog wel genoeg mensen waren om die legers op de been te brengen. Het begrip Tachtigjarige Oorlog kreeg voor mij daarmee een heel concrete invulling.

Willem liet zich bij dit alles niet onbetuigd en bleef vechten voor een samenhangend geheel van rijkjes, regio’s en steden. Al dan niet door pragmatisme ingegeven was hij daarbij vurig pleitbezorger van godsdienstvrijheid en verdraagzaamheid. Godsdiensttwisten waren immers belangrijke aanjagers van de vijandigheden. Waarin hij ook onderscheidde was zijn niet aflatende streven om vorm en invulling te geven aan een soort van statenoverleg. In die zin was hij grondlegger van een democratisch bestel waaruit uiteindelijk de Verenigde Nederlanden zouden ontstaan. Vandaar dat predicaat ‘vader des vaderlands’, ook al heeft hij dat vaderland zelf niet meer meegemaakt. Van Stipriaan beschrijft dit alles gedetailleerd en goed gedocumenteerd en het las bijna weg als een spannende avonturenroman, die uiteindelijk moest eindigen met die kogelgaten.

Wat frappeert zijn de overeenkomsten met de huidige tijd: al dat gedoe, al dat najagen van macht, al die onverdraagzaamheid. Zelfs het creëren van nepnieuws. Ten tijde van Willem konden ze er ook wat van: de vinding van de boekdrukkunst en daarmee de mogelijkheid om geschriften snel en gemakkelijk te vermenigvuldigen, bleek een welkom medium om nieuws snel en effectief te verspreiden. Ook nepnieuws. Over al dan niet gewonnen veldslagen, over dreigende situaties of misinformatie over standpunten van de vijand, dat alles om de publieke opinie te sturen. Ook Willem maakte daar geregeld gebruik van en riep de hulp in van bevriende drukkers om snel de gewenste pamfletten te vervaardigen en te verspreiden. Leugens om bestwil, of misschien beter, voor eigen gewin.

Niets nieuws onder de zon. Als er iets is dat dit heel informatieve en onderhoudende boek leert, is het dat wel!