#74 Kapoen – pardon?

25 november 2024

Aan het Sinterklaasfeest lijkt gaandeweg een dimensie toegevoegd: een beginseldiscussie over wat hoort en wat absoluut niet meer kan. Het is daarmee een raak voorbeeld van veranderende opvattingen en hoe die doorklinken in onze cultuur. Ook in taal, al houdt een enkele drenkeling van deze slagzij makende stoomboot het hoofd nog aardig boven water. Wat bijvoorbeeld te denken van ons aller kapoentje. Wie kent ‘m niet?!
We zingen er nog steeds over, zonder terughoudendheid en met volle borst.

Toen ik in de jaren des onderscheids raakte, begon het woord me op te vallen. Kapoen, wat was dat in hemelsnaam. Mijn eerste associatie was dat het verwees naar iets seksistisch, maar dat zal met de leeftijd te maken hebben gehad. Zelfs toen ik er later achter kwam dat kapoen staat voor een gecastreerde haan had ik er vrede mee. Het bleek een ander woord voor bisschop, die net zoals Sinterklaas celibatair door het leven dient te gaan. Een beetje grove vergelijking, zou men kunnen zeggen. In het versje leek het me zo wie zo een overbodige toevoeging, sint moest toch voldoende zijn. Onnodig neerbuigend ook, vanwege de verkleining tot “Kapoentje”, maar misschien was hij aankomend bisschop.
Trouwens nog een betekenis gevonden: lieveheersbeestje. Nou ja… : “kijk eens, wat een mooi kapoentje”. Ook daar moest ik even aan wennen.
Buiten dat alles: vind ik het niet zo’n mooi woord, voor mijn oren klinkt kapoen niet zo lekker. Maar het rijmt, en dat maakt het voor een klassiek sinterklaasgedicht van niet te onderschatten betekenis.
We doen het er dus maar mee, en dat gaat al vele jaren heel goed.

Da’s op zich al best bijzonder, want over dat kapoeneren valt wel wat op te merken.
Hanen worden gecastreerd om ze vet te mesten, ze worden vetter en zwaarder en daarbij niet onbelangrijk, ze verliezen hun haantjesgedrag: ze worden minder agressief en kraaien minder. Da’s vooral prettig als je ze in grote groepen wil houden. Een praktijk letterlijk zo oud als de weg naar Rome. Maar vinden we daar anno 2024 dan niets van? Je hoort er weinig over. Het mag in ieder geval. Volgens de wettelijke bepalingen over het dierenwelzijn zijn ingrepen om dieren onvruchtbaar te maken, toegestaan. Dit alles wetende doet het toch wat ongemakkelijk aan: Sinterklaas Kapoentje, doe wat in mijn schoentje. Alsjeblieft, doe maar niet.
Moet het lied dan in de ban? Nee, natuurlijk niet. Want zo is het allemaal niet bedoeld geweest. In het Vlaams is kapoen zelfs een liefkozende aanduiding, in de betekenis van deugniet. Een knipoog naar een kinderfeest. Zo kan je kapoen ook verstaan. De rest moesten we in deze context gewoon niet van toepassing verklaren.
Gewoon doen, lekker iets in de schoen.