#93 Die uil die kan

01 september 2025

Op een prominente plaats in de woonkamer hangt, ingelijst, een forse krijttekening op lichtbruin karton die wij aanduiden als ‘De Uil’. Meer dan 100 jaar oud, vervaardigd door een kunstenaar van naam.
De afbeelding laat een zittende roofvogel zien, 69 cm hoog en op de breedste afstand 29 cm. Het beest is daarmee zeker tweemaal zo groot als een echte vogel. In onze kamer een dominante jongen.
De vogel zit dwars van de kijker. Wel heeft hij zijn streng observerende kop naar de toeschouwer gedraaid, maar kijkt daar net langs heen.
Het werk is uitgevoerd in overwegend donkere kleuren. De vogel is met grove zwarte lijnen neergezet, een beetje rood schijnsel linksonder en vage donkere blauwtinten als achtergrond in de bovenste helft van de afbeelding. Een donker geheel, maar wel krachtig en statig; hier zit iemand.

Is het wel een uil?
De kunstenaar gaf hierover geen uitsluitsel. De vraag werd een halve eeuw geleden zonder noemenswaardige discussie binnen de familie beslecht door het werk als ‘De Uil’ aan te duiden. In dit verband mag niet onvermeld blijven dat in de nabijheid van De Uil een aardenwerken schaal hing met daarop niet echt duidelijk geschreven het gezegde ‘die wil die kan’. Door de kleintjes werd – vermoedelijk mede geïnspireerd door het schilderij – daarvoor gelezen ’die uil die kan’. En zo is het gebleven.
Er is weinig voor nodig vast te stellen dat hier in het geheel geen uil zit, maar een beest dat het meeste weg heeft van een sperwer of een buizerd. Roofvogel lijkt dan de meest veilige omschrijving, maar dat bekt minder dan gewoon ‘uil’.

Evenzeer een vraagstuk was hoe het ding eigenlijk in de familie kwam.
Dat hij inmiddels meer dan een eeuw in onze kringen verkeert is waarschijnlijk, het ‘hoe dan’ blijft raadselachtig. Een van de voorvaderen was kunstschilder en verkeerde in Haagse kringen waar veel kunst verhandeld werd. Ook zijn dochter, mijn moeder, schilderde in haar jonge jaren graag en oefende onder meer door de in huis aanwezige kunstwerken nauwgezet na te maken. Zo waren er best wat duplicaten van het één en ander in omloop.
In het familiearchief zien we De Uil honderd jaar lang op foto’s regelmatig als decorstuk achter portretten opduiken. Hij leek er gewoon altijd te zijn geweest. Aangezien de echtscheidingen in die tijd vooral met taboes omgeven waren, erfenissen met losse pols werden toegedeeld, wisselde het ding nog wel eens van eigenaar waardoor alles wat erover te weten viel uiteindelijk verdween. Hoe dan ook, we waren in het bezit van een bijzonder kunstwerk en vermoedelijk van grote waarde ook. Als het kapitaal ooit te gelde gemaakt moest worden, dan kon de opbrengst netjes verdeeld worden. Mooi toch!

Vanwege onze laatste verhuizing kregen wij met serieus plaatsgebrek te maken. Wat moesten we met De Uil? Een taxateur zou het schilderij op waarde schatten en ons adviseren wat ermee te doen. Verrast maar tegelijk ook een beetje vertederd hoorden wij hem zeggen “Oh, dit is zeker een aardig ding, heel knap nagemaakt. Die kan u beter houden.”
Goed gedaan Ma, ook hiermee heb je ons in onze harten verrijkt.